کد مطلب:33338 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:23

گنجینه پرسمان » اعتقادات

منظور از شناختهاي «اِشراقي» چيست و اصولا آيا چنين شناختهائي وجود دارد؟

گروهي از بررسي كنندگان در مسائل معرفت و علم، منكر شناختهاي اشراقي شده و گروهي ديگر از درك آن، اظهار ناتواني نموده‎اند. بدون اينكه آن را منكر شوند. گروه‎هاي فراواني از ارباب اديان و عرفاء و حكماء و رياضت‎كشان و آن دسته از اخلاقيون كه ريشه‎هاي اخلاق را در سطوح عميق شخصيت مي‎جويند، كه به قول ابن سينا و شهاب‎الدين سهروردي (شيخ اشراق) رو به عالم ماوراي طبيعت است. حتي بعضي از روانشناسان و محققان در وضع رواني انسانها نيز چنين شناختي را تأييد كرده‎اند. به هرحال عده‎اي از عظماي معرفت و پيشتازان علم و آگاهي‎هاي بشري از وجود شناختهاي اشراقي اطلاعات قابل اهميت به دست مي‎دهند. به عنوان نمونه مولانا جلال‎الدين با آن همه علم‎گرايي و روش عقلاني و منطقي و حسي در شناخت واقعيات كه او را در رديف اول متفكران قرار مي‎دهند، در مواردي فراوان از كتاب مثنوي و ديوان شمس و درس‎هايي كه گفته و فرزندش در كتابي به نام «فيه‎مافيه» جمع‎آوري نموده و همچنين در مجالس سبعه، شناخت اشراقي را گوشزد كرده است. بلكه در موارد زيادي تصريح كرده است كه اگر علوم حاصله از حواس و عقل نظري و منطق رسمي خالي از شناختهاي اشراقي باشد، بي‎مغز و فقط براي سودجوئي در روبناي زندگي معمولي و شناختهاي سطحي دربارة انسان و جهان به درد مي‎خورد.
به هرحال براي توضيح اين نوع شناخت، نخست بايد تا حدودي با هويت آن آشنائي پيدا كنيم و ببينيم آنان كه شناختهاي اشراقي را اثبات مي‎كنند چه مي‎گويند و آنان كه منكر هستند منظورشان چيست. از مجموع ملاحظاتي كه دربارة پديدة اشراق گفته شده است، مي‎توان يك مفهوم كلي را به عنوان شناخت اشراقي براي بررسي مطرح نمود. اين مفهوم كلي عبارتست از تابش واقعيت بر ذهن آدمي بدون احتياج به مقدمات حسي و انديشه‎هاي رسمي. اين مفهوم عالي‎تر از حدس و استشمام است. و مي‎توان گفت: اشراق عبارتست از نوعي روشنائي ذهن مانند روشنائي فيزيكي كه به اجسام مي‎تابد و آنها را روشن مي‎نمايد. بلكه آن روشنائي كه خود موضوع دريافت شده به وسيلة اشراق مانند كانون نور، به پيرامون خود روشنائي پخش مي‎نمايد. به عنوان مثال: شناخت اين واقعيت كه عالم هستي معناي بزرگي را در بردارد، نوعي اشراق است كه مافوق حس و انديشة رسمي است، اگرچه حس و انديشه دربارة عالم هستي، از عوامل آمادگي ذهن براي پذيرش اشراق مزبور مي‎باشد. همچنين احساس اينكه هر جزئي از عالم هستي در به وجود آوردن آهنگ كلي هستي دخالت مي‎ورزد، يك احساس اشراقي است. دريافت جمال و جلال در جهان هستي كه درك ضرورت گرايش به آن دو را نيز در بردارد، يك دريافت اشراقي است. درك اينكه جهان هستي با آدمي سر و كاري دارد و هم لحظات زندگي او در يك محاسبة محض عدالت مي‎گذرد، يك درك اشراقي است. به طوركلي احساس آن ابعاد والاي جهان و اجزاي آن كه به طور مستقيم از راه حس و انديشه امكان‎ناپذير است احساسي است اشراقي.

---

ترجمه و تفسير نهج‎البلاغه ج 7
آية الله محمدتقي جعفري